Szwajcarskie badanie o skutkach legalizacji i nielegalnego dostępu do marihuany – jedno z najbardziej kompleksowych na świecie – pokazuje, jakie konsekwencje może nieść umożliwienie rekreacyjnego korzystania z konopi.

Wprowadzenie

W 2022 roku aż 228 milionów osób na całym świecie użyło konopi. Choć dla wielu użytkowników nie powoduje to negatywnych, widocznych następstw, częste stosowanie tej substancji wiąże się z istotnie zwiększonym ryzykiem zaburzeń psychicznych – od psychozy, przez epizody depresyjne, po uzależnienie. Według szacunków, nawet jedna trzecia osób regularnie używających konopi może rozwinąć te zaburzenia, co wywiera istotną presję na globalny system ochrony zdrowia.

Mimo zakazów obowiązujących w wielu krajach, konopie są najczęściej używaną substancją nielegalną na świecie. W odpowiedzi na ten stan rzeczy, rosnąca liczba państw – m.in. Kanada, Niemcy, Urugwaj czy wybrane stany USA – decyduje się na legalizację marihuany w celach rekreacyjnych. Nowe regulacje mają na celu nie tylko ograniczenie czarnego rynku, lecz także zmniejszenie szkód zdrowotnych poprzez kontrolę jakości produktów oraz ułatwienie dostępu do informacji, terapii i działań profilaktycznych.

Dotychczasowe badania dotyczące skutków legalizacji dawały często “niejednoznaczne rezultaty”. W związku z tym przeprowadzono pierwsze w swoim rodzaju randomizowane badanie kontrolowane, które porównało efekty legalnego, prozdrowotnego dostępu do marihuany z jej zakupem na nielegalnym rynku. Uwzględniono zarówno poziom konsumpcji substancji, jak i szerokie spektrum wskaźników zdrowia psychicznego – od depresji i lęku po objawy uzależnienia.

Metodologia badania

Eksperyment zrealizowano w szwajcarskim kantonie Bazylea, gdzie w 2021 roku rozpoczęto pilotażowy projekt umożliwiający legalny dostęp do marihuany. Nowelizacja przepisów pozwoliła na przeprowadzenie pierwszego randomizowanego badania kontrolnego (RCT), które porównało skutki legalnego dostępu do konopi z ich nielegalnym nabywaniem.

Pomiędzy sierpniem 2022 a lipcem 2023, w trwającym pół roku badaniu uczestniczyło 378 dorosłych użytkowników marihuany. Losowo przydzielono ich do jednej z dwóch grup:

• Grupa eksperymentalna (189 osób) mogła nabywać legalne produkty konopne w wyznaczonych aptekach,
• Grupa porównawcza (również 189 osób) musiała kontynuować zakupy z nielegalnych źródeł, jak dotychczas.

Warunkiem uczestnictwa było ukończenie 18 roku życia, zamieszkanie w Bazylei, używanie konopi co najmniej raz w miesiącu oraz pozytywny wynik testu na obecność THC. Wykluczone z badania zostały także osoby z ostrą psychozą, poważnymi zaburzeniami poznawczymi, czy kobiety w ciąży. Wszyscy uczestnicy wyrazili pisemną zgodę, a produkty dostępne w aptekach spełniały określone standardy:

• pochodziły z upraw organicznych
• były wolne od zanieczyszczeń (np. pestycydów, mykotoksyn)
• zawierały nie więcej niż 20% THC
• posiadały etykiety informujące o składzie i zagrożeniach

Maksymalny miesięczny limit zakupu wynosił 10 gramów czystego THC. Produkty o niższej zawartości THC były tańsze, jednak ceny zostały dopasowane do rynku nielegalnego, by uniknąć nadmiernej konsumpcji spowodowanej niższą ceną.

Ważnym elementem programu była także profilaktyka: uczestnicy mogli korzystać z materiałów informacyjnych, skanować kody QR z poradami dotyczącymi bezpieczniejszego używania, a także z dobrowolnych konsultacji medycznych i porad w aptekach.

Czy legalizacja zmniejsza problemowe użycie konopi?

Najważniejszym wskaźnikiem w badaniu była zmiana w zakresie problemowego stosowania konopi, oceniana za pomocą testu CUDIT-R po upływie sześciu miesięcy. W obu grupach odnotowano nieznaczny spadek wyników, choć nieco większy w grupie z legalnym dostępem:

• W grupie eksperymentalnej wynik CUDIT-R zmniejszył się średnio z 10,9 do 10,1,
• W grupie porównawczej – z 11,2 do 10,9 punktu.

Średnia różnica między grupami wyniosła −0,69 punktu na korzyść grupy legalnej. Wynik ten nie osiągnął jednak poziomu istotności statystycznej, co oznacza, że choć widoczny jest korzystny trend, nie można jednoznacznie stwierdzić, czy legalizacja ogranicza problematyczne używanie marihuany w populacji ogólnej.

Szczegółowa analiza poszczególnych elementów testu CUDIT-R wykazała wyraźną poprawę tylko w jednym obszarze – użytkownicy z grupy legalnej poświęcali mniej czasu na zdobywanie, stosowanie i regenerację po użyciu konopi.

Interesujące jest także to, że efekt legalnego dostępu był bardziej wyraźny wśród osób, które już na początku badania korzystały również z innych substancji psychoaktywnych. W tej podgrupie redukcja wyniku CUDIT-R była średnio o 1,96 punktu większa w porównaniu do osób używających wyłącznie marihuany – czyli zbliżona do progu zmiany klinicznie istotnej. Takiego efektu nie zaobserwowano w grupie kontrolnej.

Pozostałe wyniki

Analizy wyników dodatkowych pokazały, że legalny dostęp nie miał istotnego wpływu na inne aspekty zdrowia psychicznego oraz na zachowania związane z używaniem substancji. Po sześciu miesiącach nie stwierdzono znaczących różnic między grupami w zakresie:

• objawów depresyjnych
• poziomu lęku uogólnionego
• objawów psychotycznych
• ilości spożywanych konopi
• używania alkoholu
• korzystania z innych narkotyków
  

 W czasie trwania badania odnotowano także łącznie 10 poważnych zdarzeń niepożądanych:

• 8 w grupie z dostępem legalnym,
• 2 w grupie kontrolnej.

Żaden z przypadków nie został jednak bezpośrednio powiązany z badanymi produktami.

Warto również zaznaczyć, że ponad połowa uczestników z grupy legalnej (51%) wciąż korzystała z nielegalnych źródeł. Niemniej jednak, analiza „per protocol” – uwzględniająca jedynie osoby stosujące się do zaleceń – nie wykazała istotnych różnic względem pełnej próby.

Wnioski badaczy

W eksperymencie nie zaobserwowano, aby legalny, zdrowotnie zorientowany model dostępu do marihuany prowadził do wzrostu jej konsumpcji lub pogorszenia stanu zdrowia psychicznego. Co więcej, użytkownicy sięgający także po inne środki odurzające odnieśli szczególne korzyści – zauważono u nich wyraźniejszy spadek problemowego używania konopi.

Wyniki sugerują, że regulowany i ukierunkowany na zdrowie publiczne model legalizacji marihuany może być efektywnym narzędziem polityki zdrowotnej, które zwiększa bezpieczeństwo konsumentów, nie prowadząc jednocześnie do wzrostu użycia czy negatywnych konsekwencji zdrowotnych.

Przejdź do badania: Effects of legal access versus illegal market cannabis on use and mental health: A randomized controlled trial (Autorzy: Lavinia Baltes-Flueckiger, Regine Steinauer, Maximilian Meyer, Adrian Guessoum, Oliver Herrmann, Christoph Felix Mosandl, Jens Kronschnabel, Eva-Maria Pichler, Marc Vogel, Marc Walter) – onlinelibrary.wiley.com